De definitie van het woord “Koptisch”
Oorspronkelijk is het woord “Kopt” afgeleid van het Griekse woord (Αἴγυπτος), dat op zijn beurt weer afgeleid is van “Hikaptah”, wat “huis van de God” betekent. Tevens is het een afleiding voor Memphis, de eerste Faraonische hoofdstad van het oude Egypte. In de moderne en huidige context verwijst de term “Koptisch” naar Egyptische christenen, evenals de laatste fase van het oude Egyptische schrift. Koptisch wordt tot op heden vooral gebruikt gedurende het bidden van de liturgie en wordt aan de jeugd gedurende zondagsscholen onderwezen.
Introductie van het Christendom in Egypte
De Koptisch Orthodoxe kerk van Alexandrië, put haar leer uit de Apostolische Traditie zoals deze als eerste is overgeleverd door Sint Marcus de Apostel. Deze apostel wordt geëerd als de grondlegger van de Koptische Orthodoxe kerk in Egypte. Hij introduceerde het Christendom in Alexandrië, een belangrijke havenstad in het noordoosten van Egypte. Dit vond plaats in de eerste eeuw, slechts tientallen jaren na de hemelvaart van Christus. Sint Marcus, één van de vier evangelisten, wist met Gods hulp binnen een halve eeuw na zijn komst het Christendom door heel Egypte te verspreiden. Dit is gebleken uit de geschriften van het Nieuwe Testament ontdekt in Bahnasa, Midden-Egypte rond het jaar 200 na Christus.
De bijdrage van de Koptisch Orthodoxe kerk aan het Christendom
Met eeuwenoude geschiedenis en diepgewortelde tradities heeft de Koptische Orthodoxe kerk aanzienlijk bijgedragen aan het Christendom. Haar vroege theologische inzichten en het behoud van oude liturgische praktijken hebben een blijvende invloed gehad op het Christendom. Deze invloed is duidelijk merkbaar in de ontwikkeling van het Christendom wereldwijd. Ondanks de uitdaging om de volledige impact van de Koptisch Orthodoxe kerk te omvatten, biedt het onderstaande een bescheiden blik op enkele opmerkelijke bijdragen van de Koptische Orthodoxe kerk aan de wereld.
Eerste catechetische school ter wereld
De Koptisch Orthodoxe kerk heeft significant bijgedragen aan het Christendom. In Alexandrië werd in 190 na Christus door de christelijke geleerde Pantanaeus de oudste catechetische school ter wereld gesticht. Het was een broedplaats voor theologische reflectie en speelde een cruciale rol bij het bevorderen van het begrip van het christelijk geloof. Het groeide al snel uit tot het voornaamste centrum voor religieus onderwijs in het Christendom, met bekende onderwijzers zoals Athenagoras, Clemens, Didymus, en de invloedrijke Origenes. Hij werd beschouwd als expert op gebied van theologie. Origenes schreef meer dan 6000 verklaringen en interpretaties over Bijbelpassages waarmee hij zijn theologische inzichten en begrip van de Heilige Schrift deelde. Een ander prominente theoloog verbonden aan deze school was sint Athanasius van Alexandrië. Hij was aartsbisschop van Alexandrië in de 4e eeuw en cruciaal voor de Koptisch Orthodoxe christenen als een kerkvader die de orthodoxe leer, met name de goddelijkheid van Christus, verdedigde tegen de ketterij van Arius. Naast theologie werd er wiskunde, wetenschap en geesteswetenschap aangeboden. Veel onderwijzers reisden naar Alexandrië om gedachten en inzichten te delen. Tegenwoordig kent de Catechetische School van Alexandria seminaries in Alexandrië, Caïro, New Jersey en Los Angeles waar onder andere aanstaande priesters onderwijs in christelijke theologie, geschiedenis, de Koptische taal en diverse kunstvormen krijgen.
Monnikschap
Het monnikschap, dat geboren werd in Egypte, was cruciaal voor het nederige karakter van de Koptisch Orthodoxe kerk en heeft bijgedragen aan het Christendom over de hele wereld. Zo vinden alle Christelijke kloosters en monniken hun oorsprong in het Egyptische voorbeeld. Het begon in de laatste jaren van de derde eeuw. Sint-Antonius, beschouwd als ‘s werelds eerste christelijke monnik, begon zijn ascetische leven in de woestijn van Egypte in de derde eeuw na het horen van de volgende passage uit het Evangelie van Sint Mattheus: “Jezus zei tegen hem: Als u volmaakt wilt zijn, ga dan heen, verkoop wat u hebt, en geef het aan de armen, en u zult een schat hebben in de hemel; en kom dan en volg Mij.- Mattheus 19:21”. Hij gaf al zijn bezittingen weg, trok zich terug in de woestijn en leidde een ascetisch leven van vasten, gebed en meditatie. Gedurende zijn tijd in afzondering overwon hij geestelijke beproevingen. Anderen werden geïnspireerd door zijn levenswijze en verzamelden zich rondom hem, wat leidde tot de spontane vorming van een monastieke gemeenschap. Sint Pachomius, die de regels van het monnikschap vaststelde, was ook een Kopt. Sint Paulus van Thebe, ‘s werelds eerste kluizenaar, was eveneens een Kopt. Andere beroemde Koptische woestijnvaders zijn onder meer Sint Macarius, Sint Mozes de Sterke en Sint Mina de Wonderdoener. Meer eigentijdse woestijnvaders zijn wijlen paus Cyrillus VI (bekend als paus Kyrillos) en zijn leerling bisschop Mina Ava Mina.
Tot op heden blijven de Koptisch Orthodoxe kloosters een toevluchtsoord van rust en spiritualiteit, waar gelovigen de mogelijkheid hebben om deel te nemen aan de liturgie en aan retraites voor hun spiritueel welzijn. De rijke traditie, geworteld in het vroege van Egypte, schept een heilige omgeving waarin gelovigen hun geloof kunnen verdiepen. Het Koptisch Orthodox Bisdom van Nederland opende de deuren van haar klooster in Lievelde in het jaar 2015.
Leidende rollen, concilies
Een ander belangrijke bijdrage van de Koptisch Orthodoxe kerk ligt in de leidende rollen die patriarchen hebben gespeeld in de christelijke theologie. Zij werden wijdverspreid in het Oost-Romeinse rijk van Constantinopel uitgenodigd om te spreken over het christelijk geloof. Een opvallende figuur in dit verband is Sint Cyrillus I, aartsbisschop van Alexandrië, die de voorzitter was van het Oecumenisch Concilie dat plaatsvond in Efeze in het jaar 431 na Christus. Dit oecumenisch concilie was gericht op de christologische kwestie van de natuur van Christus. Paus Cyrillus van Alexandrië speelde een cruciale rol bij het voorzitten van dit concilie en bij het formuleren van de orthodoxe leer die de eenheid van de goddelijke en menselijke natuur in de éne Persoon van Christus benadrukte. Het concilie veroordeelde het nestorianisme, dat de scheiding van de goddelijke en menselijke naturen van Christus benadrukte, en bevestigde de orthodoxe leer van de eenheid van Christus’ persoon met zowel een goddelijke als menselijke natuur, die verenigd zijn in de Ene Christus. Hierdoor speelde de Koptisch Orthodoxe kerk een essentiële rol in het behoud van de orthodoxe christelijke leer.
Martelaarschap
De geschiedenis van de Koptische christenen is door de eeuwen heen vol van beproevingen en vervolgingen. Als een van de oudste christelijke gemeenschappen ter wereld hebben de Kopten vele perioden van discriminatie, geweld en onderdrukking doorstaan. Desondanks hebben ze standvastigheid getoond, hun geloof behouden en een bron van inspiratie gevormd voor gelovigen wereldwijd.
Het martelaarschap is diep verweven met de geschiedenis van de Koptische Orthodoxe kerk. Gedurende vele eeuwen zijn Koptische christenen geconfronteerd met vervolgingen vanwege hun geloof. Of het nu onder Romeins bewind, islamitische overheersing of meer recente tijden is, de Kopten hebben vaak de prijs betaald voor hun toewijding aan het Christendom. Het getuigenis van de martelaren heeft een blijvende indruk achtergelaten op de Koptische gemeenschap en heeft geleid tot een diepe verbondenheid met het lijden van Christus.
De Kopten hebben voor hun jaartelling de ‘Kalender van de Martelaren’, ter herdenking van degenen die stierven voor hun geloof tijdens het bewind van keizer Diocletianus van het Romeinse Rijk. De ‘Kalender van de Martelaren’ begint bij het jaar 284 AD (dat is dus het jaar 0 AM – Anno Martyrum, het jaar van de martelaren), omdat dat het eerste regeerjaar was van keizer Dioclianus. Deze kalender wordt nog steeds gebruikt in heel Egypte door boeren om de verschillende landbouwseizoenen bij te houden en in het Lectionarium van de Koptische Orthodoxe kerk, alsook voor de verschillende kerkelijke feest- en vastendagen.
Het kruis
Het Koptisch kruis, een kenmerkend symbool van de Koptische Orthodoxe kerk, draagt niet alleen de last van historische tegenspoed, maar ook de belofte van hoop en verlossing. In tijden van vervolging hebben Koptische christenen kracht geput uit het kruis, symbool van het lijden van Jezus en tegelijkertijd van Zijn overwinning op de dood. De Koptische Orthodoxe kerk heeft zich in de loop der tijd verdiept en versterkt door de overlevering van verhalen over moedige martelaren die standhielden te midden van verdrukking. De Koptische Orthodoxe kerk heeft onvermoeibaar gestreden voor haar geloof en identiteit. Ondanks de uitdagingen hebben de Kopten hun gemeenschap opgebouwd op basis van veerkracht, vastberadenheid en een diepe spirituele erfenis. Het geloof in het kruis heeft hen niet alleen geholpen om door moeilijke tijden heen te komen, maar heeft ook een bron van inspiratie en hoop gevormd voor christenen wereldwijd. In een wereld waar gelovigen vaak worden geconfronteerd met verschillende vormen van vervolging, blijft het verhaal van de Koptische christenen een krachtige herinnering aan de veerkracht van het geloof en de moed om vast te houden aan overtuigingen, zelfs te midden van tegenstand. Het Koptisch kruis blijft verheven als een teken van triomf over lijden, als teken van verlossing van de dood en als een bron van kracht voor degenen die hun toevlucht zoeken in de hoop op eeuwig leven.
Vasten
De Kopten kennen vastenperiodes die door geen enkele andere christelijke gemeenschap geëvenaard wordt. Van de 365 dagen in het jaar vasten Kopten meer dan 210 dagen. Tijdens het vasten onthouden Koptische gelovigen zich van bepaalde (dierlijke) voedingsmiddelen. Het onthouden van voedingsmiddelen is niet het einddoel, maar ter aanvulling op het onthouden van het aardse en het verleggen van de focus op spirituele groei en het sterker worden in het geloof. Men streeft ernaar slechte gewoontes en zondes tijdens deze periode af te leren. Het doel is om een vastenperiode af te sluiten met een spirituele zuivering en een nieuwe basislijn als uitgangspunt, die voortdurend bijgeschaafd en verbeterd wordt tijdens de volgende vastenperiodes.
De grootste vastenperiode die de Kopten kennen is de periode voor Pasen, ook wel bekend als de Grote Vasten. Het begint met een pre-vastenperiode van één week ter voorbereiding en duurt in totaal 55 dagen. Deze vastenperiode eindigt op de Heilige Zaterdag, de dag vóór Pasen na het vieren van de liturgie. De laatste week voor Pasen, bekend als de Heilige Week, wordt beschouwd als de meest heilige week van de Koptische kalender. Deze week bereikt haar hoogtepunt met het Kruisiging van Jezus op Goede Vrijdag en eindigt met het vreugdevolle Paasfeest. Andere vastenperiodes van de Koptische Orthodoxe kerk omvatten de Advent (de Vasten voor Kerst), de Vasten van de Apostelen, de Vasten van de Maagd Maria en de Vasten van Nineveh.
Kalenderverschillen en feestdagen binnen het Christendom
Het Feest van de Geboorte van Jezus wordt op de 29e dag van de vierde maand ‘Kiahk’ in het Koptische jaar gevierd. Dit komt overeen met 25 december in de Juliaanse kalender. Bij de overgang naar de Gregoriaanse kalender in 1582 werden 10 dagen overgeslagen om de kalenders beter af te stemmen op het werkelijke zonnejaar. Beide kalenders hebben schrikkeldagen; de Juliaanse voegt die elke vier jaar toe, terwijl de Gregoriaanse dat doet zonder uitzonderingen. Deze correcties hebben geleid tot een geleidelijk verschil tussen de kalenders, waardoor het Feest van de Geboorte van Jezus nu valt op 7 januari volgens de Gregoriaanse kalender. Het is om deze reden dat de Koptische Orthodoxe kerk het Feest van de Geboorte van Jezus viert op 7 januari.
Pasen valt niet altijd op dezelfde datum, zelfs niet binnen dezelfde kalender. Het verschil in de Paasdatum tussen westerse en oosterse kerken, zoals de Koptisch Orthodoxe kerk, komt voort uit verschillende berekeningsmethoden voor Pasen die in de loop van de tijd zijn aangenomen. Dit verschil heeft geen theologische betekenis; het is simpelweg het resultaat van historische ontwikkelingen.